Over de arbeidsmarkt wordt vaak in termen van tewerkstelling gesproken. Het gaat dan om de relatie tussen vraag en aanbod. Welnu, het goede nieuws is dat de vraag weer lijkt te stijgen. Maar er lijkt tegelijkertijd een toenemend probleem te zijn met het aanbod, de mensen.
De cijfers zijn ronduit onrustwekkend: meer dan 1 op de 4 voelt zich slecht in zijn vel (Itinera, 2013), 2 op de 3 medewerkers ervaren stress (Securex, 2015) en 27 procent van langdurige afwezigheden heeft te maken met psychosociale problemen (OESO, 2013).
Deze krant berichtte nog dat Belgische werknemers massaal in de langdurige ziekte verzeilen (De Tijd, 19 december 2015). De stijging van de ziektekosten is fenomenaal. De kostprijs van onwelzijn is 3,5 tot 4 procent van het BNP (Itinera, 2013). Een van de verklaringen daarvoor is dat de ontsnappingsroute van het vervroegd pensioen en het brugpensioen stilletjes aan afgesloten worden. Maar ook de verhoogde werkdruk, de stress, de mobiliteitsproblematiek, de technologische bereikbaarheid, de toegenomen druk in het privéleven zijn verklaringen voor de stijging van het absenteïsme.
Die problematiek overstijgt het arbeidseconomische. Het is een signaal van deze tijd: versnelling en vluchtigheid, intensiteit en oppervlakkigheid, van fragmentatie en zoeken naar identiteit. We zijn onszelf een beetje verloren, we consumeren ons eigen leven en vergiftigen daarbij onze toekomst.
Het antwoord ligt bij onszelf, zoals altijd. Het ligt in de individualisering binnen een collectieve context, of beter, maatwerk. Want maatwerk is de sleutel om duurzame inzetbaarheid van mensen te stimuleren. Individualisering van werk creëert een inclusieve arbeidsmarkt waar mensen kansen krijgen en keuzes kunnen maken. Maatwerk is bovendien bijzonder rechtvaardig omdat je er zo voor kunt zorgen dat mensen kansen krijgen en verantwoordelijkheid nemen.
Vicepremier en minister van Werk, Kris Peeters, spreekt over werk op maat én werkbaar werk. Werk is werkbaar voor diegene die het werk aankan. Maar dat is dus individueel bepaald en hangt ook af van de context. Werk is werkbaar als er zinvolheid ervaren wordt en er ervaringen van flow en vooruitgang zijn. Aan de ene kant willen werknemers iets leren en verwachten ze ondersteuning door leidinggevenden en collega’s. Aan de andere kant verlangen ze naar voldoende autonomie. Ook de mogelijkheden om werk en privéleven op elkaar af te stemmen door allerhande vormen van flexibiliteit, thuiswerk en mobiliteitsplannen maken werk werkbaar.
Om mensen in staat te stellen lang en gezond te werken, moet je werk aanpassen aan (veranderende) mogelijkheden. Maar om dat te doen moet je ook de context creëren die dat mogelijk maakt. Dat vergt dus grondige veranderingen aan de arbeidsmarkt. De maatregel van de huidige regering om de pensioenleeftijd te verhogen mag dan wel moedig zijn, het is moeilijk om dat te realiseren als daar geen structurele maatregelen aan gekoppeld worden. We moeten mensen in staat stellen langer te werken. Het is weinig waarschijnlijk dat velen de pensioenleeftijd van 67 op een actieve manier zullen bereiken, als we daar niet bij helpen.
Pas de arbeidswetgeving zo aan dat de inzetbaarheid en niet de jobzekerheid de doelstelling wordt.
De politiek moet bijgevolg versneld werken aan een context waarin bedrijven en werknemers oplossingen kunnen vinden: maak flexibele loopbanen mogelijk waarin werk, rust en leren veel meer gemengd worden. Moedig werken na de pensioenleeftijd op alle mogelijk manieren aan. Help bedrijven actief om innovatief te zijn op vlak van arbeidsorganisatie. Maak werk (nog?) lonender. Pas de arbeidswetgeving zo aan dat de inzetbaarheid en niet de jobzekerheid de doelstelling wordt. En open de poorten van bedrijven voor de geestelijke gezondheidszorg. Dat hebben bedrijven altijd geweerd.
Dat laatste is nieuw. Of misschien toch niet. Vroeger hadden (grotere) bedrijven een sociale dienst. Vandaag hebben ze baat bij meer ondersteuning. Ik geloof dat een klinische benadering op het werk zijn vruchten kan afwerpen. Niet omdat werk ziekmakend is. Wel omdat mensen flirten met de grenzen van hun draagkracht. De maatschappij, de bedrijven en de mensen zelf kunnen er enkel voordeel bij hebben dat werknemers in staat en bereid zijn langer te werken op een duurzame wijze. Het zal de rekening voor iedereen betaalbaar houden. Met de vinger naar elkaar wijzen of bestraffen is niet het antwoord. Een klinische en cocreatieve benadering van het probleem is dat wel.
David Ducheyne is auter van ‘Mijn Werk, Maatwerk’ (LannooCampus) & HR-directeur bij Securex. Hij twittert via @DDucheyne.
